Ως απολύτως χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου και της νοοτροπίας με τον οποίον λειτουργούσε μέχρι πρότινος η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, κατονόμασε το έργο της Γέφυρας Κρεμαστής ο Περιφερειάρχης κ Γιώργος Χατζημάρκος, κατά την ενημέρωση του Σώματος από τον Εκτελεστικό Γραμματέα της ΠΝΑΙ κ. Δημήτρη Σκιαδά για τα προβλήματα που έχουν προκύψει στην αδειοδότηση του συγκεκριμένου έργου, ώστε να μην είναι δυνατή η έναρξη εκτέλεσής του, παρά το γεγονός ότι η σύμβαση με τον εργολάβο υπεγράφη στις 20 Μαΐου 2014.
Σημειώνεται ότι η συζήτηση του θέματος στο Περιφερειακό Συμβούλιο είχε μόνο ενημερωτικό χαρακτήρα, προκειμένου, όπως τόνισε ο Περιφερειάρχης, να υπάρξει πλήρης ενημέρωση της κοινής γνώμης, με όλα τα στοιχεία, για το τι ακριβώς συμβαίνει με το συγκεκριμένο έργο, η απουσία του οποίου στοίχησε πριν ένα χρόνο σε ανθρώπινες ζωές.
«Να τελειώνουμε με το παρελθόν» τόνισε επανειλημμένως ο κ. Χατζημάρκος στην διάρκεια της συνεδρίασης του Περιφερειακού Συμβουλίου. Στις αιχμές του πρώην Περιφερειάρχη και επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας κ. Γιάννη Μαχαιρίδη, απάντησε με το – αναπάντητο μέχρι σήμερα ερώτημα – αν όλα έγιναν καλώς, «για ποιό λόγο δεν έχει εγκατασταθεί μέχρι σήμερα ο εργολάβος;».
Αναφερόμενος στις ενέργειες που έκανε η νέα Περιφερειακή αρχή μόλις ανέλαβε καθήκοντα, προκειμένου το έργο να ξεκινήσει άμεσα και στα προβλήματα που αποκαλύφθηκαν, ο Περιφερειάρχης είπε ότι «η πορεία του έργου της Γέφυρας Κρεμαστής ήταν προδιαγεγραμμένη από το παρελθόν και από τα χαρακτηριστικά του, σε προγενέστερο χρόνο με «άγνωστα» αίτια ή κίνητρα»
Ειδικότερα στην τοποθέτησή του ο κ. Χατζημάρκος ανέφερε: «Από τις 20 Μαΐου, για ποιο λόγο δεν εγκαταστάθηκε ο εργολάβος; Ερώτημα αναπάντητο. Πότε άρχισε η αλληλογραφία με την Αποκεντρωμένη Διοίκηση; Μήνες μετά. Η πρώτη επικοινωνία με τις υπηρεσίες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης έγινε τον περασμένο Σεπτέμβριο. Συνεπώς, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι δεν σταμάτησε η Αποκεντρωμένη Διοίκηση το έργο. Επαναλαμβάνω το ερώτημα: Τι εμπόδισε τον ανάδοχο να εγκατασταθεί στους μήνες που μεσολάβησαν; Εμείς; Προφανώς όχι. Απλώς, η γνώση ότι έλειπαν συγκεκριμένα στοιχεία του έργου. Που υπήρχε η γνώση; Ας το απαντήσει ο καθένας μόνος του».
Ο Περιφερειάρχης, αναφερόμενος στις ενέργειες που έκανε μόλις ανέλαβε καθήκοντα, προκειμένου να ξεκινήσει το έργο της Γέφυρας, είπε ότι κάλεσε τις αρμόδιες υπηρεσίες της Περιφέρειας για να αναζητηθούν τρόποι κατασκευής των συμπληρωματικών έργων που απαιτούντο, τοιχία, ζαρζανέτια και τα οποία περιλαμβάνονταν σε έγγραφο που κατέθεσαν οι Τεχνικές Υπηρεσίες της Περιφέρειας στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση, περί τις 15 με 20 Σεπτεμβρίου. «Μέχρι εκείνη τη στιγμή ούτε εγώ προσωπικά ούτε και κανένα άλλο πολιτικό πρόσωπο είχε γνώση αυτού του εγγράφου. Όταν ήρθε η απάντηση από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση στις 7 Οκτωβρίου, τότε μόνο αποκτούμε γνώση του τι ακριβώς συμβαίνει» ανέφερε ο Περιφερειάρχης.
Από τη στιγμή εκείνη ξεκινά η αναζήτηση τρόπων θεραπείας του προβλήματος που είχε ανακύψει. Στην πρώτη συνεδρίαση της Οικονομικής Επιτροπής, αποφασίστηκε να προχωρήσουν άμεσα οι απαλλοτριώσεις όπου δεν είχαν γίνει. Στην δε συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου που έγινε τον Οκτώβριο στην Σύρο, ψηφίστηκε η ανάθεση της υδραυλικής μελέτης η οποία στην πραγματικότητα είχε ανατεθεί ανεπίσημα από την προηγούμενη περιφερειακή αρχή στις 31 Ιουλίου 2014. «Τα λέω όλα αυτά για μην υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για το αν θέλουμε να γίνει το έργο. Ασφαλώς θέλουμε να γίνει το έργο» τόνισε.
Ωστόσο το ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει η Περιφέρεια, ήταν η εξεύρεση τρόπου πληρωμής των πρόσθετων τεχνικών έργων, από την ώρα που θα ξεπεραστούν τα προβλήματα των αδειοδοτήσεων. Προτάθηκε από τις υπηρεσίες, τα έργα αυτά να χρηματοδοτηθούν από τον κωδικό για τα απρόβλεπτα. «Τι θα χαρακτηρίσουμε ως “απρόβλεπτο”; Θέλουμε να κάνουνε γέφυρα σε ένα ποτάμι και θα χαρακτηρίσουμε ως “απρόβλεπτα” τα έργα διευθέτησης της κοίτης; Αστεία πράγματα. Από ποιόν αρμόδιο φορέα θα εγκριθεί ως “απρόβλεπτο”; Πως , πριν καν ξεκινήσει το έργο της γέφυρας , “βαφτίζεις” ως “απρόβλεπτο” ένα έργο το οποίο είναι προϋπόθεση για το ξεκίνημα κατασκευής της γέφυρας;».
Απευθυνόμενος στο Περιφερειακό Συμβούλιο ο κ. Χατζημάρκος είπε ότι ακριβώς επειδή όλα αυτά δεν έχουν ίχνος σοβαρότητας, από σεβασμό στο Σώμα, το θέμα δεν έρχεται προς ψήφιση, αλλά μόνο για ενημέρωση.
Καταλήγοντας ο κ. Χατζημάρκος είπε : «Να σοβαρευτούμε σ ΄αυτόν το τόπο. Να σταματήσουμε να παίζουμε μ’ αυτά τα θέματα. Σοβαρευόμενοι λοιπόν, λέμε το εξής. Να τελειώνουμε με το παρελθόν. Οι εκλογές έχουν τελειώσει, αφού αυτό το έργο χρησιμοποιήθηκε προεκλογικά. Εμείς, ως νέα περιφερειακή αρχή, τελειώνουμε με το παρελθόν. Υστερόγραφο: Μόλις τελειώσουμε με όλα αυτά, ναι, το ποτάμι της Κρεμαστής θα αποκτήσει γέφυρα».
Επισυνάπτεται η εισήγηση του Εκτελεστικού Γραμματέα κ. Σκιαδά για το έργο της Γέφυρας Κρεμαστής
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ρόδος, 18.11.2014
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ
14Η ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΘΕΜΑ ΠΡΩΤΟ: ΕΞΕΤΑΣΗ ΠΟΡΕΙΑΣ ΕΡΓΟΥ ΝΕΑΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ
Κατόπιν εντολής από τον Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου, ο υπογεγραμμένος εισηγητής Εκτελεστικός Γραμματέας Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου μελέτησε το φάκελο και τα διαθέσιμα στοιχεία για το έργο του θέματος και κατέληξε στα εξής:
Α. Στοιχεία Έργου
Το έργο για την κατασκευή της Γέφυρα της Κρεμαστής («Γέφυρα Κρεμαστής») προκηρύχθηκε με ανοικτό δημόσιο διαγωνισμό και προϋπολογισμό 3,5 εκατ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ) στις 5.12.2013, με ημερομηνία διεξαγωγής 14.1.2014, και κατακυρώθηκε στον ανάδοχο «3Κ Τεχνική» με το υπ’ αρ. 38/4.2.2014 Πρακτικό της Οικονομικής Επιτροπής της ΠΝΑ, με τίμημα 2,625 εκατ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ), ήτοι μια έκπτωση της τάξης του 34%. Η σχετική σύμβαση υπεγράφη στις 20.5.2014.
Β. Ζήτημα Οριοθέτησης Ρέματος
Απαραίτητη Προϋπόθεση για την υλοποίηση του έργου αυτού είναι η οριοθέτηση-διευθέτηση του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού στο οποίο θα κατασκευαστεί η Γέφυρα, για τους εξής λόγους: α) προστασία των βάθρων τη νεας γέφυρας από τα ορμητικά νερά του χειμάρρου κατά τις πλημμυρικές περιόδους, β) εξομάλυνση της ροής του νερού ανάντη και κατάντη τόσο της νέας γέφυρας όσο και της παλαιάς (ήδη υφιστάμενης Ιταλικής) γέφυρας ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα υπερχείλισης τα επόμενα χρόνια στο σημείο αυτό, γ) εν γένει προστασία της ευρύτερης περιοχής και κυρίως του οικισμού Κρεμαστής και του γύρω οδικού δικτύου από πιθανές υπερχειλίσεις κατά τη διάρκεια πλημμυρών. (βλ. σχετική Τεχνική Έκθεση της Δνσης Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου). Η οριοθέτηση – διευθέτηση έχει δυο πτυχές, τη διοικητική και την τεχνική. Η διοικητική αφορά στη διαδικασία οριοθέτησης-διευθέτησης του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία (βλ. κατωτέρω). Η τεχνική αφορά στις εργασίες που πρέπει να γίνουν για να γίνει η οριοθέτηση – διευθέτηση. Αυτές οι εργασίες οριοθέτησης – διευθέτησης αποτελούν άλλο, διακριτό, έργο, από το έργο κατασκευής της Γέφυρας.
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, η προϋπόθεση αυτή ήταν γνωστή στην Δνσης Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου, καθώς με το υπ’ αρ. 3430/2.7.2014 έγγραφο της, γνωστοποιεί στην ανάδοχο εταιρεία ότι η σχετική διαδικασία οριοθέτησης-διευθέτησης του ρέματος είναι σε εξέλιξη και ότι θα την ενημερώσει για το θέμα αυτό.
Γ. Ζήτημα Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων
Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία (σε εθνικό επίπεδο βλ. ν. 4014/2011 και σε επίπεδο ΕΕ βλ. Οδηγία 85/337/ΕΟΚ για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων κ. ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως κωδικοποιήθηκε και τροποποιήθηκε από τις Οδηγίες 2011/92/ΕΕ και 2014/52/ΕΕ) για να υλοποιηθούν τέτοιου έργα, όπως α) η οριοθέτηση-διευθέτηση του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού και β) η κατασκευή της Γέφυρας της Κρεμαστής, απαιτείται προηγουμένως εκπόνηση και έγκριση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), η οποία θα αποτελέσει τη βάση για την έκδοση Απόφασης Έγκρισης των Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) των εν λόγω έργων.
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, για το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», ως ΜΠΕ που να ικανοποιεί την ως άνω νομική προϋπόθεση/απαίτηση, χρησιμοποιήθηκε η ΜΠΕ που αφορούσε το έργο «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου», η οποία μελέτη είχε εκπονηθεί το 2005, η δε συνακόλουθη ΑΕΠΟ είχε εκδοθεί το 2006 (Αρ. Πρωτ. 789/25.8.2006). Το συγκεκριμένο έργο μέχρι σήμερα δεν έχει υλοποιηθεί.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο, κατά την άσκηση του προσυμβατικού έλέγχου που διενεργεί πριν την υπογραφή κάθε δημόσιας σύμβασης με μεγάλη αξία, όπως η υπογραφείσα στις 20.5.2014 σύμβαση για το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», έκρινε, για το εν λόγω έργο, ότι δεν υπάρχουν ουσιώδεις νομικές πλημμέλειες που να κωλύουν την υπογραφή της σύμβασης (βλ. ΕλΣυν/Ε’ Κλιμ., Πράξη 84/2014). Το περιεχόμενο του ελέγχου αυτού, όπως ορίζει το ίδιο το Ελεγκτικό Συνέδριο, καλύπτει το σύνολο των πράξεων που συνθέτουν τη διαδικασία επιλογής του αναδόχου, και διατυπώνεται αρνητική κρίση μόνο όταν διαπιστωθούν ουσιώδεις νομικές πλημμέλειες του σχεδίου σύμβασης και των πράξεων που οδηγούν στην ανάθεση, και ως ουσιώδεις νομικές πλημμέλειες νοούνται εκείνες που παραβιάζουν τις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού, τις διατάξεις περί προστασίας περιβάλλοντος και εκείνες που συνεπάγονται βλάβη του δημοσίου συμφέροντος. Στην προκειμένη περίπτωση, το Ελεγκτικό Συνέδριο έλεγξε τη χρηματοδότηση του έργου, την έγκριση των οριστικών μελετών και των τευχών δημοπράτησης του έργου, την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, την τήρηση κανόνων δημοσιότητας, τις πράξεις της διαγωνιστικής διαδικασίας, τα δικαιολογητικά συμμετοχής του ανακηρυχθέντος αναδόχου και το σχέδιο σύμβασης.
Όπως προκύπτει από τον Πρακτικό Οδηγό για τον Έλεγχο από το Ελεγκτικό Συνέδριο των Δημοσίων Συμβάσεων των Δήμων, Περιφερειών και των Νομικών τους Προσώπων (Προσυμβατικό Στάδιο), που έχει εκπονήσει το Υπουργείο Εσωτερικών με το Ελεγκτικό Συνέδριο (2011), ως προς τον έλεγχο ύπαρξης περιβαλλοντικής αδειοδότησης, προβλέπονται τα εξής (σελ. 22):
«Για την πραγματοποίηση νέων έργων που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον και έχουν καταταγεί σε μία από τις κατηγορίες που προβλέπονται στο νόμο, απαιτείται προηγούμενη, δηλαδή προ της ενάρξεως πραγματοποιήσεως του έργου, έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Ως έναρξη πραγματοποιήσεως του έργου θεωρείται όχι μόνον η υλική ενέργεια αυτού, αλλά και η έκδοση οποιασδήποτε διοικητικής πράξεως, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της ενάρξεως κατασκευής του, όπως η προκήρυξη ή η οικεία κατακυρωτική απόφαση. Κατά συνέπεια, η παράλειψη εγκρίσεως περιβαλλοντικών όρων πριν από την έγκριση του αποτελέσματος της δημοπρασίας συνιστά ουσιώδη νομική πλημμέλεια και καθιστά μη νόμιμη την απόφαση ανάθεσης εκτελέσεως του έργου. Και αυτό γιατί τα αρμόδια διοικητικά όργανα εκτιμώντας τις συνέπειες που μπορεί να έχει ένα νέο έργο στο περιβάλλον δεν πρέπει να επηρεάζονται από τα τεχνικά δεδομένα του υπό εκτέλεση έργου, αλλ’ αντιθέτως οι όροι του διαγωνισμού οφείλουν να προσαρμόζονται σε προϋφιστάμενους (και ήδη εγκριθέντες) περιβαλλοντικούς όρους.»
Προδήλως λοιπόν το Ελεγκτικό Συνέδριο ελέγχει στο σχετικό φάκελο του έργου την ύπαρξη ΑΕΠΟ ως νομική προϋπόθεση που να θέτει τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές του έργου. Δεν ελέγχει όμως – και δεν θα μπορούσε άλλωστε λόγω του τεχνικού/εξειδικευμένου περιεχομένου των σχετικών εγγράφων και ιδίως της ΜΠΕ – την ουσιαστική σχέση και συνάφεια της ΑΕΠΟ με το κάθε έργο, καθώς αυτό, όπως ρητά προκύπτει από το ανωτέρω απόσπασμα, είναι καθήκον των αρμοδίων διοικητικών οργάνων.
Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν, για το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», το Ελεγκτικό Συνέδριο έλεγξε το σχετικό φάκελο με τον τρόπο που προαναφέρθηκε και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν κωλύεται η υπογραφή της σύμβασης. Τα αρμόδια διοικητικά όργανα τα οποία οφείλουν να ελέγχουν τη σχέση/συνάφεια του έργου με τους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους είναι α) η Δνση Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου και β) η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου ως ελεγκτής νομιμότητας των πράξεων της Δνσης Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου, σύμφωνα με το ν. 3852/2010.
Η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου δεν είχε, μέχρι την υπογραφή της από 20.5.2014 σύμβασης για το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», κάποια συμμετοχή ελεγκτικού χαρακτήρα στο εν λόγω έργο. Εκλήθη να ελέγξει τη νομιμότητα της διαδικασίας οριοθέτησης-διευθέτησης του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού στο οποίο θα κατασκευαστεί η Γέφυρα μέσω της έγκρισης της σχετικής ΜΠΕ που εστάλη από τη Δνση Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου στις 19.9.2014 (και συμπληρωματικά στοιχεία στις 3.10.2014).
Στο υπ’ αρ. 73602/7.10.2014 έγγραφο της, η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) έκρινε ότι:
«η οριοθέτησης-διευθέτησης του τμήματος του ρέματος Κρεμαστινού ποταμού προφανώς σχετίζεται με την κατασκευή της νέας γέφυρας. Ως εκ τούτου η ΜΠΕ πρέπει να περιλαμβάνει συνολικά και τα δυο έργα (έργο διευθέτησης – κατασκευή γέφυρας) με αναλυτική περιγραφή και επαρκή τεκμηρίωση της τελικά επιλεγείσης λύσης.» Κατά την άποψη της εν λόγω υπηρεσίας «παλαιότερες μελέτες και εγκρίσεις του παραπάνω έργου (συνολικά) έπαυσαν πλέον να ισχύουν για λόγους όπως: α) η μη πρόβλεψη, από την εκπονούμενη Πολεοδομική μελέτη Κρεμαστής, της διάνοιξης οδού, βόρεια του Οικισμού και σύνδεσης της με την υπάρχουσα Ιταλική Γέφυρα, β) η μη διαφαινόμενη προοπτική υλοποίησης του έργου συνολικά όπως αυτό περιγραφόταν στην τότε υποβληθείσα-εγκριθείσα Μ.Π.Ε. Η νέα γέφυρα Κρεμαστής θεωρούμε ότι δεν διαθέτει Περιβαλλοντική Αδειοδότηση. Πρόβλεψη κατασκευής γέφυρας γινόταν στην εγκεκριμένη ΜΠΕ και στην ΑΕΠΟ του έργου «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου», αποτελώντας απλά γενικό στοιχείο σχεδιασμού μιας ευρύτερης περιοχής, εξυπηρετώντας τους σκοπούς του τότε προτεινόμενου συνολικού έργου. Η παραπάνω γέφυρα αποτελούσε μέρος του έργου «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου», μήκους 11 χλμ., που τελικά όμως, όπως διαφαίνεται με τα σημερινά δεδομένα δεν προβλέπεται να υλοποιηθεί. Κατά συνέπεια και για το συγκεκριμένο επί μέρους έργο (νέα γέφυρα), παύει να τεκμηριώνεται η σκοπιμότητα κατασκευής του.»
Στο ίδιο έγγραφο της η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) επισημαίνει, ως προς την οριοθέτηση-διευθέτηση του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού, ότι:
«σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις (ν. 3010/2002 και ν. 4258/2014) προϋπόθεση για την επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών του υδατορέματος (οριοθέτηση), ήταν και είναι να έχει προηγηθεί και η εκπόνηση υδραυλικής μελέτης (ή και υδρολογικής περιβαλλοντικής), στοιχεία της οποίας λαμβάνονται υπόψιν στον οριστικό σχεδιασμό των τεχνικών έργων και γενικά των έργων διευθέτησης.»
Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία προκύπτει ότι κατά τον έλεγχο νομιμότητας του έργου «Γέφυρα Κρεμαστής» διαπιστώθηκε έλλειψη ΜΠΕ και συνακολούθως ΑΕΠΟ, καθώς οι ήδη υπάρχουσες δεν θεωρούνται, από την αρμόδια ελεγκτική αρχή, ότι καλύπτουν επί της ουσίας το έργο. Επίσης διαπιστώθηκε ότι για το έργο «οριοθέτηση-διευθέτηση του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού» δεν υπάρχει υδραυλική μελέτη. Για τους λόγους αυτούς επεστράφη στη Δνση Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου ο σχετικός φάκελος προς διόρθωση-συμπλήρωση και επανυποβολή.
Δ. Διαδικασίες Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων
Η Δνση Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου, με το υπ’ αρ. 6387/29.10.2014 έγγραφο της, επανυπέβαλε τη ΜΠΕ για το έργο «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου» με αναφορά στην οριοθέτηση-διευθέτηση του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού στην περιοχή γεφυρών, στη Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου).
Η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) απάντησε, κατ’ αρχήν, με το υπ’ αρ. 84904/6.11.2014 έγγραφο της, ως προς τις ελλείψεις του φακέλου αναφορικά με τη διαδικασία οριοθέτησης-διευθέτησης του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού στην περιοχή γεφυρών. Με το εν λόγω έγγραφο επισημάνθηκε εκ νέου η έλλειψη υδρολογικής και υδραυλικής μελέτης σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας (ν. 4258/2014). Εν συνεχεία επισημάνθηκαν, μεταξύ άλλων, τα εξής: α) έλλειψη τεχνικής έκθεσης περιβάλλοντος που να περιγράφει την υφιστάμενη κατάσταση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της προς οριοθέτηση περιοχής και της λεκάνης απορροής του υδατορέματος, την οικολογική κατάσταση του υδατορέματος σε όλο το μήκος του κλπ, β) η πρόταση για τον καθορισμό των οριογραμμών του τμήματος του υδατορέματος που απεικονίζεται στο οριζοντιογραφικό και υψομετρικό τοπογραφικό διάγραμμα δεν περιλαμβάνει τις γραμμές πλημμύρας, με και χωρίς την κατασκευή των έργων διευθέτησης και τις οριογραμμές του υδατορέματος με και χωρίς την κατασκευή των έργων διευθέτησης. Επίσης επισημαίνεται ότι οι εκβολές του ποταμού αποτελούν όριο κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου, στον οποίο περιλαμβάνονται μέρος της κοίτης και η δυτική όχθη. Η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) καταλήγει ότι για να υπάρξει επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών του προτεινόμενου τμήματος του υδατορέματος, απαιτείται (σύμφωνα με το ν. 4258/2014) Προεδρικό Διάταγμα, που εκδίδεται κατόπιν πρότασης του ΥΠΕΚΑ και του κατά περίπτωση συναρμόδιου Υπουργού, μετά από μέριμνα της Δνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΚΑ και εισήγηση της Δνσης Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου).
Επιπλέον, η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) συμπλήρωσε την απάντηση της με το υπ’ αρ. 87076/11.11.2014 έγγραφο της, στο οποίο τονίζει ότι η ΜΠΕ που υπεβλήθη προς έγκριση συνετάγη και υποβλήθηκε από αναρμόδιο Τμήμα της Δνσης Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου (Τμήμα Συγκοινωνιακών Έργων) ενώ έπρεπε να συνταχθεί και να υποβληθεί από το Τμήμα Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας Δωδ/νήσου της Δνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, όπως προκύπτει από την ισχύουσα κατανομή αρμοδιοτήτων στις Δνσεις της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Επίσης στο ίδιο έγγραφο, η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) διαπιστώνει πως το προτεινόμενο όριο του υδατορέματος βρίσκεται εντός αρχαιολογικού χώρου και εισέρχεται εντός κτηματολογικών μερίδων. Εντός των προτεινομένων ορίων του υδατορέματος εντοπίζονται κτίσματα και ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, που πάντως καταγράφονται εκτός της γραμμής πλημμύρας, αλλά δεν προβλέπεται στην υποβληθείσα μελέτη ο τρόπος αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος και η τύχη αυτών των κτισμάτων και των δρόμων. Όλα αυτά τα ζητήματα πρέπει να αναφερθούν στη ΜΠΕ και να γίνει ανάλυση της προτεινόμενης αντιμετώπισης τους. Στη συνέχεια πρέπει να λάβει χώρα η προβλεπόμενη από το νόμο διαδικασία διαβούλευσης επί της μελέτης με άλλους αρμόδιους φορείς αλλά και το κοινό της περιοχής ώστε να έχουν εικόνα των θεμάτων και να καταθέσουν τις απόψεις τους. Για τους όλους τους λόγους αυτούς επεστράφη εκ νέου στη Δνση Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου ο σχετικός φάκελος προς διόρθωση-συμπλήρωση και επανυποβολή.
Ε. Αξιολόγηση Στοιχείων
Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω στοιχεία, συνολικά, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα νομιμότητας στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των δυο έργων, ήτοι του έργου «οριοθέτηση-διευθέτηση του τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού» και του έργου «Γέφυρα Κρεμαστής», η θεραπεία των οποίων απαιτεί πολύπλοκες διαδικασίες και χρόνο, όπως καθίσταται σαφές από το παρακάτω διάγραμμα:
Η σχηματική αυτή αποτύπωση απεικονίζει τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης όπως περιγράφεται στην κείμενη νομοθεσία, σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ. Είναι σαφές ότι με βάση την μέχρι στιγμής διαδικασία, η ΜΠΕ για τα δυο έργα, είτε θεωρείται ότι δεν υπάρχει ακόμη, είτε θεωρείται ότι δεν είναι πλήρης, και επιστρέφεται για περαιτέρω επεξεργασία από την αρμόδια υπηρεσία της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Το πρόβλημα που τίθεται αυτή τη στιγμή, με την υφιστάμενη κατάσταση, είναι ένα πρωθύστερο σχήμα, στο οποίο ενώ υπάρχει ανάληψη ακόμη και νομικής δέσμευσης για την υλοποίηση του έργου «Γέφυρα Κρεμαστής» (με κατακύρωση και υπογραφή σύμβασης), δεν έχουν ολοκληρωθεί οι προαπαιτούμενες κατά τη νομοθεσία – όπως επισημαίνει η αρμόδια Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) – διαδικασίες οριοθέτησης-διευθέτησης του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού, η ολοκλήρωση των οποίων προϋποθέτει ακόμη και την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος. Για να εκκινήσει δε η διαδικασία έκδοσης του εν λόγω Διατάγματος απαιτείται η ολοκλήρωση της ΜΠΕ και η έκδοση ΑΕΠΟ, κατόπιν διαδικασίας διαβούλευσης και συμμετοχής τόσο των συναρμοδίων φορέων (π.χ. αρχαιολογική υπηρεσία, όπως προκύπτει από τα ανωτέρω) όσο και των ενδιαφερομένων κατοίκων της περιοχής. Πρόκειται για διαδικασίες χρονοβόρες, ενώ σε όλο αυτό το διάστημα υπάρχει σύμβαση με ανάδοχο, η οποία δεν εκτελείται ακριβώς λόγω αυτών των ελλείψεων.
Επιπλέον τίθεται ζήτημα εάν είναι δυνατή η εκ των υστέρων θεραπεία αυτών των ελλείψεων. Επ’ αυτού του θέματος υπάρχει νομολογία τόσο των ελληνικών δικαστηρίων όσο και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεδομένου ότι η σχετική ελληνική νομοθεσία στηρίζεται σε σχετικές Οδηγίες της ΕΕ.
Σύμφωνα με τη νομολογία του Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕλΣυν/Τμ. VI, Απόφ. 2835/2010):
«για την πραγματοποίηση νέων έργων που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον και έχουν καταταγεί σε μία από τις κατηγορίες που προβλέπονται στο Νόμο, απαιτείται προηγούμενη, δηλαδή προ της ενάρξεως πραγματοποιήσεως του έργου, έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Ως έναρξη πραγματοποιήσεως του έργου θεωρείται όχι μόνον η υλική ενέργεια αυτού, αλλά και η έκδοση οποιασδήποτε διοικητικής πράξεως, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της ενάρξεως κατασκευής του, ως η προκήρυξη (πρβλ. ΣτΕ 149/2000) ή η οικεία κατακυρωτική απόφαση. Κατά συνέπεια η παράλειψη εγκρίσεως περιβαλλοντικών όρων προ της εγκρίσεως του αποτελέσματος της δημοπρασίας συνιστά ουσιώδη νομική πλημμέλεια, καθισταμένης ούτως μη νόμιμης της αποφάσεως αναθέσεως εκτελέσεως του έργου (Πράξη VI Τμήματος 33/2007, Απόφαση VI Τμήματος 2515/2009 και Ολ. ΣτΕ 526/2003, ΣτΕ 2472/2009, ΣτΕ 149/2000). Τούτο δε καθόσον τα αρμόδια διοικητικά όργανα εκτιμώντας τις συνέπειες που μπορεί να έχει ένα νέο έργο στο περιβάλλον δεν πρέπει να επηρεάζονται από τα τεχνικά δεδομένα του υπό εκτέλεση έργου, αλλ’ αντιθέτως οι όροι του διαγωνισμού οφείλουν να προσαρμόζονται σε προϋφιστάμενους (και ήδη εγκριθέντες) περιβαλλοντικούς όρους. Περαιτέρω η απόφαση εγκρίσεως περιβαλλοντικών όρων δύναται να έχει ορισμένη χρονική διάρκεια, μετά το πέρας της οποίας δύναται να αναθεωρηθεί χωρίς ουσιώδεις τροποποιήσεις, εκτεινομένης ούτω της διάρκειας των αρχικών όρων σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα του αρχικώς προσδιορισθέντος. Απλή αναθεώρηση της εγκρίσεως των περιβαλλοντικών όρων είναι επιτρεπτή πριν από τη λήξη ισχύος αυτών ή εντός ευλόγου χρόνου από τη λήξη τους. Αν παρέλθει ικανό χρονικό διάστημα (πέραν του ευλόγου) από τη λήξη ισχύος της αρχικής αδειοδοτήσεως απαιτείται να τηρηθεί εξαρχής η διαδικασία εγκρίσεως περιβαλλοντικών όρων (Απόφαση VI Τμήματος 2013/2010, ΣτΕ 297/2009, 3428/2004). Εκ τούτων παρέπεται ότι εάν κατά την έναρξη της διαγωνιστικής διαδικασίας υπάρχουν εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι, η ισχύς των οποίων παύει κατά το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα και πριν από την έκδοση της κατακυρωτικής αποφάσεως, η απλή αναθεώρηση αυτών, μετά την κατακύρωση του αποτελέσματος, αίρει (θεραπεύει) την πλημμέλεια της μη υπάρξεως αυτών κατά το χρόνο της κατακυρώσεως υπό την προϋπόθεση ότι η απόφαση αναθεωρήσεως εξεδόθη εντός ευλόγου χρόνου από της λήξεως των αρχικώς εγκριθέντων περιβαλλοντικών όρων και δεν επέρχονται ουσιώδεις μεταβολές στους αρχικών εγκριθέντες όρους σε σχέση με τις επιπτώσεις του έργου στο περιβάλλον. Τούτο δε καθόσον η ανάγκη της προϋπάρξεως (πριν την έναρξη της διαδικασίας του διαγωνισμού) περιβαλλοντικών όρων, προκειμένου τα αρμόδια διοικητικά όργανα να εκτιμούν τις επιπτώσεις κάθε έργου στο περιβάλλον, χωρίς να έχει δημιουργηθεί οποιαδήποτε νομική ή πραγματική κατάσταση (Ολ. ΣτΕ 526/2003, ΣτΕ 2472/2009), δεν θίγεται διότι οι περιβαλλοντικοί όροι έχουν εγκριθεί πριν από τη δημοπράτηση του έργου και η εντός ευλόγου χρόνου ανανέωση αυτών, ισοδυναμεί με απλή παράταση της ισχύος τους, η οποία, ως εκ της φύσεώς της, αναδράμει στο χρόνο λήξεως των αρχικών όρων και καλύπτει το χρονικό διάστημα από την εκπνοή τους έως το χρονικό σημείο που προβλέπεται στην ανανέωση. Αντίθετη ερμηνευτική εκδοχή θα είχε ως αποτέλεσμα την υποχρέωση της Διοίκησης να ανακαλέσει την κατακυρωτική απόφαση και να εκδώσει (εφόσον δεν υφίστανται πλημμέλειες στη διαδικασία του διαγωνισμού) νέα, ομοίου περιεχομένου, η οποία απλώς θα έπεται του χρόνου αναθεωρήσεως της εγκρίσεως περιβαλλοντικών όρων, με μόνη κατ’ ουσίαν συνέπεια την καθυστέρηση της διαδικασίας ολοκληρώσεως του διαγωνισμού (πρβλ. ΣτΕ 149/2000). Τέλος, το εύλογο του μεσολαβούντος, μεταξύ της παύσης ισχύος των αρχικώς εγκριθέντων περιβαλλοντικών όρων και της αναθεωρήσεως αυτών, χρονικού διαστήματος, κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση τα πραγματικά δεδομένα κάθε διαγωνισμού.»
Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ (Υποθ. 215/2006, Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά Ιρλανδίας, σημεία 57 εως 61):
«57…μολονότι δεν είναι αντίθετοι προς το κοινοτικό δίκαιο οι εθνικοί κανόνες που επιτρέπουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, τη νομιμοποίηση παράτυπων, κατά το κοινοτικό δίκαιο, δραστηριοτήτων ή πράξεων, μία τέτοια δυνατότητα θα έπρεπε να εξαρτάται από την προϋπόθεση ότι δεν παρέχει στους ενδιαφερομένους την ευκαιρία να παρακάμψουν τους κοινοτικούς κανόνες ή να αποφύγουν να τους εφαρμόσουν και ότι παρέχεται κατ’ εξαίρεση.
58.Πράγματι, ένα καθεστώς νομιμοποιήσεως όπως το ισχύον στην Ιρλανδία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την ενθάρρυνση των κυρίων των έργων να παραλείπουν να ελέγξουν αν τα προς εκτέλεση σχέδια πληρούν τα κριτήρια του άρθρου 2, παράγραφος 1, της τροποποιημένης οδηγίας 85/337 και, ως εκ τούτου, να μην προβαίνουν στις αναγκαίες ενέργειες για τον έλεγχο των επιπτώσεων που έχουν τα σχέδια αυτά στο περιβάλλον και για την προηγούμενη εκτίμηση των επιπτώσεων αυτών. Σύμφωνα, όμως, με την πρώτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 85/337, είναι αναγκαίο, κατά τη διαδικασία λήψεως αποφάσεων, η αρμόδια αρχή να λαμβάνει υπόψη όσο το δυνατό πιο έγκαιρα τις επιπτώσεις στο περιβάλλον όλων των τεχνικών διαδικασιών σχεδιασμού και λήψεως αποφάσεων, καθώς σκοπός είναι να αποφεύγεται εξ αρχής η δημιουργία ρυπάνσεων ή οχλήσεων και όχι να καταπολεμούνται οι συνέπειές τους εκ των υστέρων.
59. Τέλος, η Ιρλανδία αλυσιτελώς επικαλείται την προπαρατεθείσα απόφαση Wells. Πράγματι, η απόφαση αυτή, με τις σκέψεις της 64 και 65, υπενθυμίζει ότι, βάσει της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας που προβλέπει το άρθρο 10 ΕΚ, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να εξαλείφουν τις αθέμιτες συνέπειες των παραβάσεων του κοινοτικού δικαίου. Έτσι, οι αρμόδιες αρχές υποχρεούνται να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για να θεραπεύουν την παράλειψη εκτιμήσεως των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, για παράδειγμα, αφαιρώντας ή αναστέλλοντας μια ήδη χορηγηθείσα άδεια, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τέτοια εκτίμηση, πάντοτε εντός των ορίων της δικονομικής αυτοτέλειας των κρατών μελών.
60. Αυτό δεν σημαίνει ότι η διορθωτική μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που πραγματοποιείται για να θεραπεύσει την παράλειψη της εκτιμήσεως, όπως προβλέπεται και οργανώνεται από την τροποποιημένη οδηγία 85/337, όταν το σχέδιο έχει ήδη υλοποιηθεί, ισοδυναμεί με τη μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προηγείται της χορηγήσεως της άδειας, όπως απαιτείται και ρυθμίζεται από την εν λόγω οδηγία.
61. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι, αναγνωρίζοντας στην άδεια νομιμοποιήσεως, η οποία μπορεί να χορηγηθεί ακόμη και αν δεν συντρέχουν αποδεδειγμένα εξαιρετικές περιστάσεις, τα ίδια αποτελέσματα με αυτά της πολεοδομικής άδειας που χορηγείται πριν την πραγματοποίηση των εργασιών και των έργων χωροταξίας, ενώ τα σχέδια για τα οποία απαιτείται εκτίμηση των συνεπειών τους στο περιβάλλον πρέπει, δυνάμει των άρθρων 2, παράγραφος 1, και 4, παράγραφοι 1 και 2, της τροποποιημένης οδηγίας 85/337, να εξετάζονται και, στη συνέχεια, να υπόκεινται, πριν τη χορήγηση άδειας και επομένως, κατ’ ανάγκη, προτού υλοποιηθούν, σε αίτηση χορηγήσεως άδειας και στην ως άνω εκτίμηση, η Ιρλανδία αγνόησε τις απαιτήσεις της οδηγίας αυτής.»
Όπως προκύπτει από τις δυο αυτές αποφάσεις, η εκ των υστέρων διαδικασία θεραπείας ελλείψεων της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, είτε σε επίπεδο νομοθετικής πρόβλεψης, είτε σε επίπεδο διοικητικής πρακτικής, αποτελεί κατάσταση που αντίκειται στη νομοθετική πρόβλεψη για εκ των προτέρων περιβαλλοντική αδειοδότηση τεχνικών έργων που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Και μάλιστα ως σημείο εκκίνησης της διαδικασίας ενός έργου δεν θεωρείται η έναρξη εργασιών σε αυτό αλλά η προκήρυξη (η έστω η κατακύρωση) του σχετική διαγωνισμού. Συνεπώς όλες οι διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί πριν από αυτό το σημείο. Μόνο κατ’ εξαίρεση υπάρχει δυνατότητα εκ των υστέρων περιβαλλοντικής αδειοδότησης, και αυτή υπό τις προϋποθέσεις που θέτει η ανωτέρω απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
Στην προκειμένη περίπτωση, όλες οι διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί πριν την 5.12.2013, ημερομηνία προκήρυξης του διαγωνισμού, ή έστω πριν την 4.2.2014, ημερομηνία κατακύρωσης του διαγωνισμού στην ανάδοχο εταιρεία. Η προσπάθεια αξιοποίησης της ΜΠΕ και ΑΕΠΟ του έργου «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου» για την κάλυψη αυτής της νομικής προϋπόθεσης, δεν υπήρξε σύννομη, σύμφωνα με την προαναφερθείσα απόφαση της Δνσης Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου). Επιπλέον, από την αιτιολογία που παρέχει η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) στην εν λόγω απόφαση της, προκύπτει ότι οι συνθήκες στις οποίες αναφέρεται η ΑΕΠΟ υπ’ αρ. πρωτ. 789/25.8.2006 του έργου «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου» έχουν αλλάξει και συνεπώς χρήζει επικαιροποίησης η εν λόγω ΑΕΠΟ. Δεδομένου ότι έχουν περάσει οκτώ χρόνια από την έκδοση της (2006-2014), τίθεται θέμα εάν έχει παρέλθει ο «εύλογος χρόνος» που αναφέρει η ανωτέρω απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου ως όριο για την απλή αναθεώρηση των περιβαλλοντικών όρων, ή αν είναι επιβεβλημένη η εξ αρχής διαδικασία έκδοσης ΑΕΠΟ. Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της ΑΕΠΟ υπ’ αρ. πρωτ. 789/25.8.2006 του έργου «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου», οι εκεί αναφερόμενοι Περιβαλλοντικοί Όροι ισχύουν μέχρι 31.12.2015, υπό την προϋπόθεση τήρησης του περιεχομένου της ΜΠΕ που συνοδεύει την εν λόγω ΑΕΠΟ και δεν εκφράζεται καμία επιπλέον επιφύλαξη από τους συναρμόδιους φορείς κατά την ίδρυση και λειτουργία της δραστηριότητας, ήτοι της βελτίωσης της οδού Ρόδου-Αεροδρομίου. Από το περιεχόμενο της απόφασης και της αιτιολογίας της η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου), που είναι η αρμόδια υπηρεσία για τα θέματα αυτά, προκύπτουν σαφείς επιφυλάξεις ως προς τους υφιστάμενους Περιβαλλοντικούς Όρους και ότι είναι επιβεβλημένη η εκ νέου έκδοση ΑΕΠΟ, άλλως θα θεωρούσε ότι η υφιστάμενη ΜΠΕ και ΑΕΠΟ καλύπτουν ως περιβαλλοντική αδειοδότηση το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», κάτι που, όπως προαναφέρθηκε, ρητά η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) απορρίπτει.
Η δε διαδικασία που έχει εκκινήσει από τη Δνση Τεχνικών Έργων ΠΕ Δωδ/νησου για την εκ των υστέρων θεραπεία του νομικού ελαττώματος της έλλειψης περιβαλλοντικής αδειοδότησης εμφανίζει τις ελλείψεις και τα σφάλματα που κατέγραψε ανωτέρω η Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου).
Όλα τα ανωτέρω στοιχεία εγείρουν σαφώς ζήτημα νομιμότητας για την από 20.5.2014 σύμβαση του έργου «Γέφυρα Κρεμαστής».
Συνεπώς, με βάση όλα τα ανωτέρω, το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής» έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
α) δεν υπάρχει οριοθέτηση-διευθέτηση του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού, για την επικύρωση/ολοκλήρωση της οποίας απαιτείται Προεδρικό Διάταγμα. Για να προχωρήσουν τόσο το έργο «οριοθέτηση-διευθέτηση του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού» όσο και το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», πρέπει να εκδοθεί το εν λόγω Διάταγμα.
β) είναι σε εξέλιξη η διοικητική διαδικασία οριοθέτησης-διευθέτησης του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού, η οποία βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Εκπονείται η υδραυλική μελέτη, ως στοιχείο της διαδικασίας οριοθέτησης, η οποία ανατέθηκε με βάση το υπ’ αρ. 12/31.7.2014 Πρακτικό της Οικονομικής Επιτροπής της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Εν συνεχεία θα αποσταλεί ο σχετικός φάκελος στη Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) για να προχωρήσει στη διαδικασία έκδοσης του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος.
γ) δεν υπάρχει ΜΠΕ και ΑΕΠΟ εν ισχύ για το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής», όπως αυτό προκηρύχθηκε. Είναι χαρακτηριστικό ότι ούτε στο τεύχος διακήρυξης ούτε στην ειδική συγγραφή υποχρεώσεων του συγκεκριμένου έργου, δεν γίνεται αναφορά ούτε καν στην ΑΕΠΟ υπ’ αρ. πρωτ. 789/25.8.2006 του έργου «Λειτουργική Βελτίωση της Επαρχιακής Οδού Ρόδου-Αεροδρομίου», η οποία θεωρήθηκε ότι καλύπτει το έργο «Γέφυρα Κρεμαστής».
δ) Αφού εγκριθεί η ΜΠΕ των έργων «οριοθέτηση-διευθέτηση του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού» και «Γέφυρα Κρεμαστής» από την Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) ως πλήρης, θα πρέπει να υπάρξει διαδικασία διαβούλευσης με όλους τους δημόσιους αρμόδιους φορείς (π.χ. αρχαιολογική υπηρεσία) και το κοινό της περιοχής, τα αποτελέσματα της οποίας θα αποσταλούν εκ νέου στη Δνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Τμήμα Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δωδ/νησου) για να δει εάν υπάρχουν επιφυλάξεις και σε θετική περίπτωση επιφυλάξεων να ξαναρχίσει η διαδικασία για τη ΜΠΕ ή σε αρνητική περίπτωση επιφυλάξεων να προβεί στη διαδικασία έκδοσης ΑΕΠΟ.
ε) Επισημαίνεται ότι όλες αυτές οι διαδικασίες λαμβάνουν χώρα ΜΕΤΑ την ανάληψη νομικής δέσμευσης (κατακύρωση του έργου και υπογραφή σύμβασης), κατά παράβαση του σχετικού εθνικού και ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου.
ΣΤ. Επόμενες Ενέργειες
Ως προς την ακολουθητέα πορεία, και με δεδομένο ότι δεν αμφισβητείται η σκοπιμότητα/χρησιμότητα των δυο έργων και ότι η πολιτική απόφαση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου είναι να γίνουν τα δυο έργα, υπάρχουν δυο επιλογές:
Η πρώτη είναι να συνεχιστούν οι προαναφερθείσες διαδικασίες και να διατηρηθεί η υφιστάμενη σύμβαση ανάθεσης του έργου «Γέφυρα Κρεμαστής». Σε μια τέτοια περίπτωση, όταν αρχίσει η εκτέλεση της σύμβασης, θα καλυφθούν από τις δαπάνες του εν λόγω έργου, και οι δαπάνες του τεχνικού μέρους της οριοθέτησης-διευθέτησης του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού, ενδεχομένως μέσα από τα απρόβλεπτα (αν και για αυτή την επιλογή των απροβλέπτων υπάρχουν ενδοιασμοί – βλ. ΕλΣυν/Τμ.4 απόφ. 3/2010 – ιδίως ως προς τη πραγματική φύση των εν λόγω εργασιών ως απροβλέπτων). Οι επαπειλούμενες συνέπειες σε μια τέτοια περίπτωση είναι:
α) δεδομένου ότι όλες οι διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης θα έχουν λάβει χώρα κατόπιν της ανάληψης της νομικής δέσμευσης (κατακύρωση-σύμβαση), να θεωρηθούν από την Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου παράνομες τόσο η σύμβαση όσο και οι συνακόλουθες δαπάνες και να μην θεωρούνται τα εντάλματα, με αποτέλεσμα την ενδεχόμενη δικαστική προσφυγή του αναδόχου κατά της Περιφέρειας για την καταβολή δεδουλευμένων και, μετά τη δικαίωση του, το καταλογισμό των εν λόγω δαπανών στους αρμόδιους της Περιφέρειας.
β) δεδομένου ότι η νομοθεσία για την περιβαλλοντική αδειοδότηση είναι και ευρωπαϊκή, να κινηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν καταγγελίας, διαδικασία εις βάρος της Ελλάδος σχετικά με την εκ των υστέρων περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου και να καταδικαστεί η Ελλάδα (όπως προκύπτει και από την προαναφερθείσα απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ) και να υποχρεωθεί στην καταβολή προστίμου, το οποίο, σύμφωνα με πρόσφατη τροπολογία που κατατέθηκε στη Βουλή η οποία αφορά περιπτώσεις καταδίκης της Ελλάδα λόγω παράβασης του δικαίου της ΕΕ λόγω πράξης ή παράλειψης Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (όπως η Περιφέρεια), θα παρακρατείται ισόποσα από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους του οικείου ΟΤΑ (εν προκειμένω της Περιφέρειας).
γ) να υπάρξει διερεύνηση και απόδοση τυχόν πειθαρχικών και ποινικών ευθυνών από τις αρμόδιες αρχές (Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, Εισαγγελικές Αρχές), αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν καταγγελίας, για παράβαση καθήκοντος.
δ) να προβάλει αξιώσεις ο ανάδοχος που θα απορρέουν από την καθυστέρηση υλοποίησης του έργου, θεωρώντας την Αναθέτουσα Αρχή/Περιφέρεια ως υπερήμερο εργοδότη, και ζητώντας την ικανοποίηση ζημιών όπως π.χ. το παρατεινόμενο κόστος της εγγυητικής καλής εκτέλεσης που έχει καταθέσει στην αρμόδια Υπηρεσία. Συναφώς μπορεί να προκύψουν δικαιώματα του αναδόχου από την μη τήρηση του χρονοδιαγράμματος της σύμβασης (π.χ. πάροδος οριακής προθεσμίας – 1/3 της αρχικής προθεσμίας).
Η δεύτερη είναι να συνεχιστούν οι προαναφερθείσες διαδικασίες και να λυθεί νομικά η υφιστάμενη σύμβαση ανάθεσης του έργου «Γέφυρα Κρεμαστής». Σε μια τέτοια περίπτωση:
α) Ο ανάδοχος ενδέχεται να διεκδικήσει την καταβολή αποζημίωσης, η οποία θα συνίσταται (επιπλέον της αξίας των εργασιών που εκτελέσθηκαν – εν προκειμένω δεν έχουν εκτελεστεί εργασίες), στην αξία των εισκομισθέντων υλικών (εν προκειμένω δεν έχουν εισκομιστεί υλικά), στην αξία του αναπόσβεστου μέρους των εγκαταστάσεων (εν προκειμένω δεν έχει υπάρξει εγκατάσταση), καθώς και στην αποζημίωση για το τεκμαιρόμενο όφελος του εργολάβου (αυτή δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη του πέντε τοις εκατό 5% του αρχικού συνολικού συμβατικού ποσού, μειωμένου κατά το ένα τέταρτο (1/4) και ύστερα από αφαίρεση της αξίας των εργασιών που έχουν εκτελεσθεί, καθώς και των υλικών και του αναπόσβεστου μέρους των εγκαταστάσεων που η αποζημίωσή τους αναγνωρίζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση – Ως αρχικό χρηματικό αντικείμενο της σύμβασης, επί του οποίου υπολογίζεται το ποσοστό του τεκμαιρόμενου οφέλους του αναδόχου επί διαλύσεως της συμβάσεως, νοείται το ποσό που συμφωνήθηκε να λάβει ο ανάδοχος ως αντάλλαγμα για την εκτέλεση του έργου, στο ποσό δε αυτό δεν περιλαμβάνεται το τυχόν προβλεπόμενο κονδύλι αναθεώρησης – Βλ. ΣτΕ 1225/2001). Για τον προσδιορισμό της αποζημίωσης λαμβάνονται υπόψη όλες οι σχετικές συνθήκες και ιδίως το μέγεθος του έργου, ο χρόνος αποδέσμευσης του αναδόχου και η ωφέλεια του αναδόχου από άλλη εργασία, κατά τους όρους του τελευταίου εδαφίου του άρθρου 700 του Αστικού Κώδικα.
β) Πρέπει, μόλις ολοκληρωθούν οι προϋποθέσεις περιβαλλοντικής αδειοδότησης και οι διαδικασίες οριοθέτησης του ρέματος, να υπάρξει νέα διαγωνιστική διαδικασία ανάδειξης αναδόχου για την εκτέλεση των δυο έργων ήτοι της «οριοθέτησης-διευθέτησης του αντίστοιχου τμήματος του ρέματος Κρεμαστενού ποταμού» και της «Γέφυρας Κρεμαστής», όπου πλέον πρέπει να υπάρξει επαναπροσδιορισμός και του οικονομικού αντικειμένου των έργων αυτών σύμφωνα με τα νέα δεδομένα που θα έχουν προκύψει από τις διαδικασίες οριοθέτησης και έγκρισης ΜΠΕ και έκδοσης ΑΕΠΟ.
Το Περιφερειακό Συμβούλιο καλείται να λάβει γνώση των ανωτέρω και να εξετάσει τη μελλοντική πορεία του έργου.
Ο Εισηγητής
