Kαπνιστές δεύτερης γενιάς ή μία κοινωνία χωρίς νικοτίνη; Το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί παγκοσμίως ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα στον χώρο της δημόσιας υγείας τα τελευταία χρόνια. «Είναι μια άλλη μορφή καπνίσματος», «είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος διακοπής του», «το τσιγάρο πρέπει να ξεριζωθεί από την κοινωνία», «αν μπουν περιορισμοί στη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου υπάρχει κίνδυνος να χαθούν και άλλες ζωές από το κάπνισμα», είναι κάποιες από τις δηλώσεις που κατά καιρούς εξαπολύει η επιστημονική κοινότητα και οι οποίες έχουν προκαλέσει σύγχυση σε ατμιστές, δυνητικούς χρήστες και κυβερνήσεις.
«Το ηλεκτρονικό τσιγάρο διχάζει, γιατί με αυτό εμφανίζονται και οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, και δεν γνωρίζουμε ποια από τις δύο θα υπερισχύσει», λέει στην «Κ» ο δρ Κωνσταντίνος Βαρδαβάς, ερευνητής στο Κέντρο Ερευνας Καπνίσματος στο πανεπιστήμιο Harvard. «Δεν ξέρουμε εάν είναι ένα ασφαλές προϊόν και πρέπει να προωθηθεί ή οδηγεί σε περισσότερους εθισμένους στη νικοτίνη και, τελικά, σε αύξηση των καπνιστών», προσθέτει ο δρ Βαρδαβάς, μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη συνδιάσκεψη των Μερών της Σύμβασης-Πλαισίου για τον Ελεγχο του Καπνίσματος του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, γνωστή διεθνώς ωs Framework Convention for Tobacco Control (FCTC), η οποία πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα στα μέσα Οκτωβρίου.
Το ηλεκτρονικό τσιγάρο, το οποίο σαν ζήτημα τέθηκε φέτος για πρώτη φορά σε αυτή τη συνδιάσκεψη, απασχόλησε τους συμμετέχοντες για τρεις ολόκληρες ημέρες και παρά τις πολλές διαφορετικές απόψεις και τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα, τα μέλη συμφώνησαν στις περισσότερες από τις αρχικές προτάσεις του ΠΟΥ για έλεγχο και νομοθετικές ρυθμίσεις του προϊόντος. Μία πρώτη εκδοχή αυτών των προτάσεων έκανε την εμφάνισή της υπό τη μορφή κατευθυντήριας μελέτης στο τέλος της άνοιξης. Η μία επιστολή μετά την άλλη άρχισαν να καταφθάνουν στο γραφείο της επικεφαλής του ΠΟΥ, δρος Μάργκαρετ Τσαν, από μεγάλες ομάδες της επιστημονικής κοινότητας ως αντίδραση ή υποστήριξη στα βασικά σημεία της προπαρασκευαστικής έκθεσης.
«Παρότι οι περισσότεροι από εμάς θα προτιμούσαν οι άνθρωποι να σταματήσουν να καπνίζουν και να χρησιμοποιούν κάθε είδους νικοτίνη, η εμπειρία δείχνει ότι πολλοί καπνιστές δεν μπορούν ή δεν επιλέγουν να κόψουν τη νικοτίνη και έτσι θα συνεχίσουν να καπνίζουν εάν δεν υπάρχει κάποια ασφαλέστερη διαθέσιμη εναλλακτική που να τους είναι υποφερτή», αναφέρουν μεταξύ άλλων οι 53 υπογράφοντες επιστήμονες μιας επιστολής που στάλθηκε στα τέλη του περασμένου Μαΐου στον ΠΟΥ. Σε απάντηση σε αυτή την επιστολή, 129 επιστήμονες εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην αυστηρή στάση του ΠΟΥ απέναντι στο ηλεκτρονικό τσιγάρο, ενώ επόμενο γράμμα της πρώτης επιστημονικής ομάδας κατηγορεί τον ΠΟΥ ότι προκαλεί ανησυχία με πληροφορίες οι οποίες «δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες ή δημιουργούν παραπλανητική εντύπωση σε μη ειδικούς». «Είναι ένα πάρα πολύ καλά δομημένο, διπλωματικά και επιστημονικά τεκμηριωμένο κείμενο και αποτελεί τη μέση οδό», υποστηρίζει ο δρ Βαρδαβάς για την προπαρασκευαστική έκθεση του ΠΟΥ. «Είναι ένα επιλεκτικό συνονθύλευμα δεδομένων που αναφέρονται με τον τρόπο που θέλει ο ΠΟΥ, απλά για να ικανοποιήσει την ατζέντα του, η οποία υποστηρίζει ότι η μόνη λύση είναι η εξάλειψη της νικοτίνης. Τα τελευταία χρόνια όμως, αυτή η πολιτική έχει αποτύχει, γιατί στις ανεπτυγμένες χώρες έχει σταματήσει να μειώνεται ο αριθμός των καπνιστών», λέει ο δρ Κωνσταντίνος Φαρσαλινός, καρδιολόγος και ερευνητής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Αθηνών και ένας εκ των 53 που υπογράφουν την πρώτη επιστολή προς τον ΠΟΥ.
Επιστημονικά δεδομένα
«Eδώ δεν χρειάζονται φανατισμοί υπέρ ή κατά, θέλει επιστημονική τεκμηρίωση για να προστατεύσουμε τη δημόσια υγεία», τονίζει ο δρ Βαρδαβάς και μεταφέρει ότι ο ΠΟΥ στη συνδιάσκεψη της Μόσχας τόνισε την ανάγκη να πραγματοποιηθούν περισσότερες επιστημονικές μελέτες με σκοπό «να εξεταστεί τι συμβαίνει με τις εκπομπές του ηλεκτρονικού τσιγάρου και τη δυνατότητά του να επιδράσει στη διακοπή του καπνίσματος», προσθέτει. «Ως επιστημονική κοινότητα δεν μας ενδιαφέρει να αντιπροτείνουμε σε κάτι που είναι εξαιρετικά επιβλαβές –όπως το τσιγάρο, το οποίο σκοτώνει, είναι καρκινογόνο και προκαλεί εμφράγματα– κάτι που πιθανώς να είναι λιγότερο επιβλαβές. Οφείλουμε να προτείνουμε και να υποστηρίξουμε κάτι εφόσον αποδειχθεί ασφαλές», λέει η δρ Παρασκευή Κατσαούνου, πνευμονολόγος και επικεφαλής της Ομάδας Ελέγχου Καπνού και Προαγωγής Υγείας της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας. «Χρειάζεται μακροχρόνια παρακολούθηση για να βγάλει κανείς ένα συμπέρασμα, και οπωσδήποτε αυτές οι έρευνες πρέπει να γίνουν χωρίς τη συμμετοχή των εμπορικών συμφερόντων», επισημαίνει ο δρ Παναγιώτης Μπεχράκης, πνευμονολόγος, ερευνητής του ΙΕΒΒΕ Ακαδημίας Αθηνών, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για τον Ελεγχο του Καπνίσματος και τεχνικός σύμβουλος της ελληνικής αποστολής σε παλαιότερες διασκέψεις της FCTC.
Συντηρητική στάση
Και ενώ τα σύνορα μεταξύ καλού και κακού παραμένουν ασαφή και το επίπεδο κινδύνου αδιευκρίνιστο, οι επιστήμονες προτείνουν μία συντηρητική στάση απέναντι στη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου. «Κινούμαστε με προσοχή, γιατί δεν μπορεί να παίξει κανείς με τις ζωές των ανθρώπων», λέει ο δρ Βαρδαβάς.
Ο ΠΟΥ κάλεσε τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών να εξετάσουν το ενδεχόμενο να απαγορεύσουν ή να θεσπίσουν νομοθετικές ρυθμίσεις για το ηλεκτρονικό τσιγάρο ώστε να προστατευτούν οι μη καπνιστές, οι νέοι και οι άνθρωποι που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες από την εκκίνηση της χρήσης του και να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανές επιπτώσεις στην υγεία των ατμιστών, ενεργητικών και παθητικών. «Στο ελληνικό υπουργείο Υγείας ετοιμάζεται αυτή τη στιγμή νομοσχέδιο για να ρυθμιστεί το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως καπνικό προϊόν», προσθέτει ο δρ Βαρδαβάς. «Εάν επιτραπεί η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου εκεί όπου απαγορεύεται το κάπνισμα, θα πηγαίνει ο δάσκαλος στην τάξη καπνίζοντας ηλεκτρονικό τσιγάρο και θα αποτελεί πρότυπο για τα παιδιά, ή ο γιατρός θα καπνίζει στον διάδρομο του νοσοκομείου και θα προωθεί την εικόνα του καπνιστή», λέει ο δρ Μπεχράκης και συμπληρώνει: «Γυρίζουμε μερικές δεκαετίες πίσω. Δεν θέλουμε η ολική επαναφορά του καπνίσματος να αρχίσει να γίνεται μέσω του ηλεκτρονικού τσιγάρου».
Για τον ίδιο λόγο, ο ΠΟΥ παροτρύνει επίσης τα μέλη να απαγορεύσουν ή να περιορίσουν τη διαφήμιση και την προώθηση του ηλεκτρονικού τσιγάρου και να αποτρέψουν να γίνονται ατεκμηρίωτοι ισχυρισμοί σε σχέση με τις θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις αυτών των προϊόντων στην υγεία του πληθυσμού. Ο ΠΟΥ, τέλος, προσκαλεί τις κυβερνήσεις να επιτηρούν τη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου, όμως ως θεσμός του ΟΗΕ για τον τομέα της υγείας, δεν μπορεί να κάνει τίποτα παραπάνω από συστάσεις, οι οποίες δεν είναι σίγουρο εάν τελικά θα υιοθετηθούν ευρέως.
Σε αυτό πάντως που συμφωνεί σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα είναι ότι όλοι πρέπει να βρουν τρόπους να κόψουν το κάπνισμα, και κατά γενική ομολογία τα ελληνικά κέντρα διακοπής καπνίσματος έχουν από τα υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας στην Ευρώπη. «Το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον και καινούργιο δέντρο, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε το δάσος: τους χιλιάδες θανάτους από το κανονικό κάπνισμα στη χώρα μας», επισημαίνει ο δρ Βαρδαβάς.
H Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία παρέχει συμβουλές και πληροφορίες για τα κέντρα διακοπής καπνίσματος στο www.denkapnizo.org.
