Σε στασιμότητα βρίσκονται οι διαδικασίες δικαστικής συνδρομής που ξεκίνησε η Ελληνική Κυβέρνηση για τη διεκδίκηση αρχαίων αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένης και πίθου ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας, προϊόντος λαθρανασκαφής στη Ρόδο, που κατέληξαν και βρίσκονται παράνομα στις ΗΠΑ, στο Μουσείο Κάρλος της Ατλάντας.
Πρόκειται συγκεκριμένα για ένα μοναδικό μαρμάρινο άγαλμα ελληνιστικής περιόδου, μια σπάνια μινωική πήλινη σαρκοφάγο που σώζεται ακέραιη και έναν εξαιρετικό πίθο του 650-600 π.Χ. που έφτασε από «ελληνικό νησί», όπως αναφέρεται στην προθήκη του μουσείου.
Τα προϊόντα λαθρανασκαφής διακινήθηκαν από Έλληνες αρχαιοκάπηλους σε συνεργασία με ξένους μεσάζοντες, τα στοιχεία των οποίων βρίσκονται στη διάθεση των αρμόδιων αρχών.
Οι παράνομες συναλλαγές πραγματοποιήθηκαν την τελευταία δεκαετία, που σημαίνει ότι τα τυχόν αδικήματα δεν έχουν παραγραφεί και ανοίγει ο δρόμος για μια ακόμη τεκμηριωμένη διεκδίκηση.
Τέλη Γενάρη 2002, αστυνόμος πήρε από πληροφοριοδότη του τρεις πολαρόιντ φωτογραφίες που απεικόνιζαν ένα σχεδόν ακέραιο γυναικείο άγαλμα. Οι αρχαιοκάπηλοι που το διακινούσαν ζητούσαν 300.000.000 δρχ. και ο διοικητής του τμήματος Αρχαιοκαπηλίας εμφανίστηκε ως αγοραστής.
Συνεργάτης του αστυνομικού ήρθε σε επαφή με τους αρχαιοκάπηλους και είδε το άγαλμα, που ήταν κρυμμένο σε στάνη κοντά στα Γιάννενα, όπου και βρέθηκε και το διακινούσε δασοπυροσβέστης που είχε επαφές με κυκλώματα αρχαιοκάπηλων στο εξωτερικό.
Όμως, η πολύ κακή ποιότητα των φωτογραφιών (μακρινή λήψη και θολή), αλλά και η επιφυλακτικότητα που έδειξαν οι αρχαιοκάπηλοι χάλασαν τη «δουλειά». Έτσι, το πολύτιμο άγαλμα, που είναι σμιλεμένο σε παριανό μάρμαρο άριστης ποιότητας, ξεχάστηκε.
Μεσολάβησε η επιχείρηση του υπουργείου Πολιτισμού για τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων από το Μουσείο Γκετί και στη συνέχεια ανέκυψε το ζήτημα τον κλεμμένων αρχαίων που κατέληξαν στο μουσείο Κάρλος.
Μια επίσκεψη στον δικτυακό τόπο του Μουσείου, όπου εμφανίζεται το ελληνιστικό άγαλμα (της Τερψιχόρης;) συντηρημένο και η αντιπαραβολή του με τις παλιές πολαρόιντ της «στάνης» δεν άφησαν καμία αμφιβολία για την ταύτιση στον αρχαιολόγο Χρήστο Τσιρογιάννη, που εξέτασε τα ντοκουμέντα.
Ήδη, οι έρευνες έχουν αποκαλύψει όλα τα ονόματα των Ελλήνων και των ξένων που το ανέσκαψαν παράνομα, το διακίνησαν και τελικά το πούλησαν το 2002 στο Μουσείο Κάρλος.
Ο πίθος (560-600 π.Χ.), προϊόν λαθρανασκαφής στη Ρόδο, αγοράστηκε από το Μουσείο το 2003 μέσω Ιταλού αρχαιοκάπηλου που συνεργαζόταν με σπείρα Ελλήνων.
Στο κατασχεμένο από τους καραμπινιέρους αρχείο του Ιταλού μαφιόζου βρέθηκαν πέντε φωτογραφίες του συγκεκριμένου πίθου, στοιχείο που αποδεικνύει τη λαθραία του προέλευση, καθώς και σημειώσεις για τους έλληνες συνεργάτες του.
Ανάλογο αποδεικτικό φωτογραφικό υλικό εντοπίστηκε από τις αρχές και για τη σπάνια, πήλινη και ζωγραφισμένη μινωική σαρκοφάγο (με αρχική χρήση της ως λουτήρα και συνόδευε τον νεκρό στον τάφο του) με στοιχεία αγοράς το έτος 2002.
Το Μουσείο Carlos, με έδρα την Ατλάντα της Τζόρτζια, είναι από τα αρχαιότερα στις ΗΠΑ και διαθέτει σημαντική συλλογή ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων. Αποτελεί οργανικό κομμάτι του πανεπιστημίου Emory, που δέχτηκε το 1981 μια μεγάλη δωρεά από τον μεγιστάνα της Ατλάντας Μίκαελ Κάρλος για την κατασκευή νέου κτιρίου. Ο Κάρλος δώρισε επίσης στο νέο μουσείο μια πολύ σημαντική προσωπική συλλογή με αρχαιότητες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ασαφείς τίτλους προέλευσης. Το μουσείο έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν ότι απέκτησε αρχαιότητες από το Ιράκ, που ήταν κλεμμένες μετά τον πρώτο πόλεμο στον Περσικό από αρχαιολογικό χώρο της Μοσούλης, ενώ πρόσφατα επέστρεψε στην Αίγυπτο οικειοθελώς μια σπάνια σαρκοφάγο, προϊόν λαθρανασκαφής από τη Χώρα των Φαραώ.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕ
ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ
Ελληνες τυμβωρύχοι, κατ’ επάγγελμα αρχαιοκάπηλοι, βρήκαν τις αρχαιότητες σε λαθρανασκαφή. Τις έβγαλαν πολαρόιντ και διακίνησαν τις φωτογραφίες σε Ελλάδα και εξωτερικό. Οταν βρέθηκε αγοραστής, τα αρχαία έφυγαν μέσω Ιταλίας, μέσα σε φορτηγά αυτοκίνητα. Τα παρέλαβε ιταλός μεσάζοντας, που σήμερα διώκεται στη Ρώμη για αρχαιοκαπηλία και συμμετοχή σε οργανωμένο έγκλημα (μαφία). Ο Ιταλός τα μετέφερε πάλι με φορτηγό στην Ελβετία, όπου αγοράστηκαν από μεγάλο αρχαιοπώλη και στη συνέχεια, αφού «ξεπλύθηκαν», βγήκαν «καθαρά» με νομότυπα πιστοποιητικά εξαγωγής και πωλήθηκαν στο Carlos των Ηνωμένων Πολιτειών.
Κεντρικό ρόλο στο κύκλωμα φέρεται -σύμφωνα με πληροφορίες της Ασφάλειας, να έπαιξε ο κορυφαίος αμερικανός αρχαιοπώλης Ρόμπερτ (Μπομπ) Χεκτ, που δικάζεται στη Ρώμη για αρχαιοκαπηλία, μαζί με την πρώην έφορο αρχαιοτήτων του Μουσείου Γκετί, Μάριον Τρου.
Παρόμοιο δρόμο με το άγαλμα της Τερψιχόρης πήρε και η μινωική σαρκοφάγος, με τη διαφορά ότι μεσολάβησε ένας συλλέκτης ο οποίος τη μεταπώλησε. Τραπεζικά «εξτρέ» υποδεικνύουν ως μεσάζοντα τον διάσημο συλλέκτη Τζορτζ Ορτίζ, ο οποίος έχει την έδρα του στη Γενεύη.
Ο Ορτίζ διαθέτει μία από τις σημαντικότερες (και πολύ αμφισβητήσιμες όσον αφορά την προέλευσή τους) συλλογές αρχαίων ελληνικών αντικειμένων τέχνης, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα χάλκινα έργα από την Κρήτη.
Ο βολιβιανός συλλέκτης αγόραζε τα τελευταία 40 χρόνια ό,τι καλύτερο εμφανιζόταν στην παράνομη αγορά της μεγαλονήσου. Οι αστυνομικές αρχές στην Ελλάδα εξετάζουν ενδελεχώς πληθώρα επιβαρυντικών στοιχείων για τις δραστηριότητες του 80χρονου συλλέκτη και η έρευνα βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο.
