Την εξαίρεση από το πρόγραμμα εκρίζωσης των αμπελώνων στο Δήμο Αταβύρου, καλείται να συζητήσει το Νομαρχιακό Συμβούλιο Δωδεκανήσου στην σημερινή συνεδρίασή του.
Το θέμα εισηγείται ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης της Νομαρχίας Δωδεκανήσου κ. Βασίλειος Σοφός ο οποίος εκφράζει την ανησυχία της υπηρεσίας του για την συνεχή εγκατάλειψη των αμπελώνων σε διάφορες περιοχές τα τελευταία χρόνια. Είναι αξιοσημείωτο, ότι ‘παραδοσιακά αμπελουργικά χωριά της Ρόδου έχουν κυριολεκτικά ερημώσει’ όπως υπογραμμίζει, μεταξύ αυτών και μερικά απομακρυσμένα αμπελουργικά χωριά στους πρόποδες του Αταβύρου.
Θέμα: Εκτιμήσεις για το πρόγραμμα οριστικής εγκατάλειψης αμπελώνων στο νησί της Ρόδου
Στο πλαίσιο της εφαρμογής του νέου ευρωπαϊκού κανονισμού για τα αμπελοοινικά, θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε για την εξέλιξη και τις εκτιμήσεις μας, για το πρόγραμμα της οριστικής εγκατάλειψης των οινοποιήσιμων αμπελώνων. Όπως γνωρίζετε το πρόγραμμα οριστικής εγκατάλειψης οινοποιήσιμων αμπελώνων εφαρμόστηκε την αμπελουργική περίοδο 2007-8 (αιτήσεις έτους 2008) και ήδη έχουν εκριζωθεί ή εκριζώνονται 210 στρέμματα. Οι αιτήσεις για συμμετοχή στο εν λόγω πρόγραμμα ανήλθαν σε 230 και αφορούσαν εκρίζωση άνω των 1500 στρ. ποσοστό που αναλογεί περίπου στο 15% των αμπελώνων της Ρόδου. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την συνεχή προσέλευση αμπελουργών που εκδηλώνουν ενδιαφέρον να εκριζώσουν τους αμπελώνες τους, προκαλεί ανησυχία στην Υπηρεσία μας την οποία θεωρούμε απαραίτητο να σας μεταφέρουμε.
Η αμπελουργία στο νησί της Ρόδου, είναι γνωστό ότι αριθμεί αιώνες ιστορικής φήμης για τα εξαιρετικά της κρασιά. Από μελέτη του Soleri U. «Ampelographia Rodia» 1935 η Ρόδος το 1933 αριθμούσε 16.831 στρ. οινοποιήσιμων αμπελώνων. Σήμερα στο αμπελουργικό μητρώο είναι καταγεγραμμένα 9.500 στρ. εκ των οποίων εκτιμάται ότι ένα ποσοστό 15-20% βρίσκεται σε ημιεγκαταλειμμένη κατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το 2011 αναμένεται οι αμπελώνες σε καλλιεργήσιμη κατάσταση να μην ξεπερνούν τις 7.000. Αν λάβουμε υπόψη ότι στο αμπελουργικό μητρώο ενδέχεται να υπάρχουν αμπελώνες που ήδη έχουν εγκαταλειφθεί και δεν ενημερώθηκε σχετικά η υπηρεσία μας, ο αριθμός αυτός θα είναι πολύ μικρότερος από 7.000.
Οι αιτίες του αυξημένου ρυθμού εγκατάλειψης αμπελώνων των τελευταίων ετών εντοπίζονται κυρίως σε κοινωνικά, δημογραφικά και οικονομικά φαινόμενα της εποχής. Παραδοσιακά αμπελουργικά χωριά της Ρόδου έχουν κυριολεκτικά ερημώσει και αποκτούν ζωή μόνο τα Σαββατοκύριακα με βασικό λόγο επισκέψεώς τους την διατήρηση των αμπελώνων.
Το πρόβλημα εστιάζεται κυρίως στα απομακρυσμένα αμπελουργικά χωριά της Ρόδου και συγκεκριμένα αυτά που βρίσκονται στους πρόποδες του Αταβύρου. Οι περιοχές αυτές διαθέτουν στοιχεία εξαιρετικής προσαρμογής της αμπέλου λόγω της σύστασης των εδαφών, του υψομέτρου και της ηλιοφάνειας, παράγοντας οίνου Ο.Π.Α.Π. άριστης ποιότητας γεγονός που επιβεβαιώνεται κάθε έτος με τα βαρυσήμαντα βραβεία που αποκτούν. Επιπλέον οι αμπελώνες αυτών των περιοχών έχουν διαμορφώσει ένα ιδιαίτερο τοπίο που όχι μόνο αποτελεί πόλο έλξης των επισκεπτών του νησιού αλλά προσφέρει σημαντικές περιβαλλοντικές υπηρεσίες. Η μικροτεμαχισμένη δομή των αμπελώνων, η παραδοσιακή μορφή καλλιέργειας και η μακρόχρονη συνύπαρξη με την φυσική βλάστηση αποτελούν βασικό κρίκο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας της ευρύτερης περιοχής, ενώ η κάλυψη από αμπελώνες επιφανειών με μεγάλες κλίσεις συμβάλλει στη μείωση της διάβρωσης του εδάφους. Δεδομένου ότι η εν λόγω περιοχή αποτελεί NATURA 2000 η σημασία των αμπελώνων αποκτά μεγαλύτερο βάρος. Πέρα όμως της αισθητικής και περιβαλλοντικής αξίας αυτών των αμπελώνων, θα πρέπει να προσθέσουμε και την πολιτιστική αξία τους. Πράγματι οι αμπελώνες αυτοί προδίδουν τον τρόπο με τον οποίο οι πρόγονοί μας καλλιεργούσαν τα αμπέλια, εξάγονται συμπεράσματα για τις καλλιεργητικές πρακτικές που ακολουθούσαν και επιπλέον είναι αξιοθαύμαστη η ικανότητά τους να καλλιεργούν αμπελώνες σε εδάφη με υπερβολικές κλίσεις για τα οποία στην κυριολεξία χρειάζονται ικανότητες αναρρίχησης.
Η διατήρηση λοιπόν αυτών των αμπελώνων θεωρείται κάτι παραπάνω από επιτακτική αν επιθυμούμε
• ισορροπημένη ανάπτυξη του νησιού τόσο μεταξύ των περιοχών αλλά και ως προς τους οικονομικούς τομείς αφού στις σχέσεις τουρισμού και παραδοσιακής μορφής καλλιέργειας αμπελώνων εντοπίζονται αλληλεξαρτήσεις.
• Περιβαλλοντική ισορροπία ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την βιοποικιλότητα των ευαίσθητων περιοχών NATURA 2000 και την αποφυγή φαινομένων εδαφικής διάβρωσης.
• Διατήρηση της αισθητικής του τοπίου, που πραγματικά χαρακτηρίζουν την περιοχή και δεν θα ήταν δυνατόν να διανοηθεί κανείς, τις περιοχές αυτές χωρίς αμπελώνες.
• Διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, σεβόμενοι τις προσπάθειες των προγόνων μας και εμπλουτίζοντας τις τεχνοκρατικές μας απόψεις αλλά ακόμα και τις επιστημονικές μας γνώσεις από το ρομαντισμό και τις γεωργικές πρακτικές τους, που ολοένα επιβεβαιώνονται για την ορθότητά τους.
Ολα τα παραπάνω θεωρήθηκε αναγκαίο να επισημανθούν ώστε να γίνει κατανοητή η σημασία της αμπελουργίας στις περιοχές αυτές. Ο κίνδυνος της εγκατάλειψης ανησυχεί όλους όσους ενδιαφέρονται και επιθυμούν την διατήρηση της αμπελουργίας στη Ρόδο. Αυτό όμως που ανησυχεί περισσότερο είναι το πρόγραμμα οριστικής εγκατάλειψης αμπελώνων που έχει θεσπιστεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση σύμφωνα με το νέο Κανονισμό των Αμπελοοινικών (ΕΚ 479/2008). Ο Κανονισμός αυτός ενισχύει τους αμπελουργούς να εκριζώσουν τους αμπελώνες τους θέτοντας ως βασικά κριτήρια επιλεξιμότητας μεταξύ άλλων, την ηλικία των παραγωγών (προηγούνται οι άνω των 55 ετών) και το ποσοστό της εκμετάλλευσης για το οποίο αιτούνται εκρίζωση (προηγούνται οι αιτούντες το σύνολο της αμπελουργικής τους εκμετάλλευσης).
Το παραπάνω πρόγραμμα θεωρούμε ότι το μόνο που θα ωφελήσει στο νησί μας είναι η επιχορήγηση ορισμένων αμπελουργών με 5-6 χιλιάδες ευρώ εκ των οποίων μάλιστα ένα ποσοστό της τάξης των 20% θα διατεθεί για τις εργασίες της εκρίζωσης. Η ζημιά όμως που θα γίνει στην αμπελουργία της Ρόδου είναι ανεπανόρθωτη και δεν περιορίζεται μόνο στους αμπελώνες που θα εκριζωθούν που εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τα 1000 στρ. πολύτιμων παραδοσιακών αμπελώνων, αλλά θα προκαλέσουν και μία δευτερογενή επιθυμία εγκατάλειψης. Πράγματι η μαζική προσέλευση παραγωγών που επιθυμούν να ενταχθούν στο πρόγραμμα, δεν θα ήταν υπερβολή να εκτιμηθεί ως αμπελουργική έκταση σε 2.500 με 3.000 στρέμματα που βέβαια δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν όλοι. Η κατάθεση όμως της αίτησης και μόνο, προκαλεί στον παραγωγό την ψευδή εντύπωση της ένταξής του στο πρόγραμμα με αποτέλεσμα να μειώνει τις καλλιεργητικές φροντίδες και να αρχίζει να σκέφτεται και να προγραμματίζει για την εγκατάλειψη του αμπελώνα, με αποτέλεσμα λίγοι εξ αυτών να έχουν την διάθεση να επανέλθουν στην αμπελουργία ακόμα και με την μη ένταξή τους στο πρόγραμμα. Η εφαρμογή λοιπόν του προγράμματος της οριστικής εγκατάλειψης θα αφήσει μία αμπελουργία στη Ρόδο σοβαρά και ανεπανόρθωτα ζημιωμένη που ίσως αποτελέσει την αρχή της παρακμής της.
Εχουμε λοιπόν σημαντικότατη ευθύνη απέναντι στο περιβάλλον, την τοπική οικονομία και κοινωνία αλλά και απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά την οποία οφείλουμε να διαφυλάξουμε. Ο ευρωπαϊκός κανονισμός λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες και ευαισθησίες των νησιωτικών αμπελώνων του Αιγαίου, δίνει τη δυνατότητα στη χώρα μας να εξαιρέσει τα νησιά του Αιγαίου από το εν λόγω πρόγραμμα. Ωστόσο το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων δεν κάνει καμία εξαίρεση στην εφαρμογή του προγράμματος, δίνοντας όμως τη δυνατότητα σε μεμονωμένους νησιωτικούς νομούς του Αιγαίου να εξαιρεθούν εφόσον το αιτηθούν.
Μετά την λήψη απόφασης του Νομαρχιακού Συμβουλίου του Νομού Κυκλάδων να εξαιρεθούν από το εν λόγω πρόγραμμα και βάσει των παραπάνω, θεωρούμε ότι ο Νομός μας θα πρέπει εάν όχι να εξαιρεθεί, να αιτηθεί την εξαίρεση ορισμένων περιοχών ιδιαίτερου πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και αισθητικού πλούτου και να αναπτυχθούν όλες οι απαραίτητες ενέργειες ώστε να χαρακτηριστούν οι αμπελώνες αυτοί, ως αμπελώνες πολιτιστικής κληρονομιάς και γεωργικές εκτάσεις υψηλής φυσικής αξίας και να ενισχυθούν περαιτέρω ώστε να είναι δυνατή η διατήρησή τους.
Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΟΦΟΣ
